SF-Tacoma Group 2006-07 #5; 14 1/2 x 18 x 18 inča; gravirano, duvano staklo
Marvin Lipofsky studio na Creative glass forum-u u Beogradu
Tekst priredili: Creative Glass Team & S. Jovičić
Marvin Lipovski (Lipofsky, 1938-2016), američki dizajner i vajar, najpoznatiji je suosnivač i promoter američkog pokreta Studijsko staklo (American Studio Glass Movement). Započet konstruisanjem malih i jeftinih lončanih peći, taj pokret je omogućio umetnicima da duvaju staklo izvan fabrika stakla – u svojim studijima.
Dženet Bokaur (Jeanette Bokhour) iz Studija Marvina Lipovskog (Marvin Lipofsky Studio) u Kaliforniji, bila je gošća na našem forumu Creative Glass: New Paradigm of Creative Economy održanom na Ekonomskom fakultetu u Beogradu. Najviše je govorila o boravcima Lipovskog u Jugoslaviji, i tome koliko je njegova zajednica dizajnera, zanatlija, radnika u fabrikama, i studenata posvećenih staklu, koju je stalno širio sa novim članovima iz svih krajeva sveta, bila važna za uspeh studijskog stakla kao novog, najpre američkog, a onda i svetskog umetničkog pokreta.
Marvin Lipovski se za staklo kao umetnički medij najviše zainteresovao tokom postdiplomskih studija na Univerzitetu Viskonsina-Medisona 1962-63. godine. Bio je jedan od šest studenata Harvija Litltona (Harvey Littletone), začetnika pokreta studijsko staklo. Ono je karakteristično po tome što je umetnik ujedno autor, dizajner i proizvođač jedinstvenog predmeta.
Od svih učenika Harvija Litltona, Lipovski je najviše uticao na to da umetnici počnu staklo da koriste na sasvim nove načine. Svoj rad je započeo sa 26 godina, kada je upoznao Ervina Ajša (Erwin Eisch) i Sibrena Valkemu (Sybren Valkema), umetnike koji su promovisali studijsko staklo u Evropi.
Već 1964., Marvin je kao vanredni profesor na Katedri za dizajn Univerziteta Kalifornije uveo predmet Staklo kao umetnička forma koji je predavao do 1972. godine. Na Kalifornijskom koledžu za umetnosti i zanate, 1967. osnovao je Katedru za staklo koju je vodio tokom narednih 20 godina.
O staklu kao materijalu i tehnikama izrade stakla, Lipovski je najviše učio od Evropljana u Italiji, Čehoslovačkoj i Švedskoj. Kao istraživač, predavač i stvaralac, bio je toliko dobro povezan sa celim svetom da su ga zvali putujući ambasador umetnosti stakla. Održao je više od 300 predavanja širom sveta i bio gostujući umetnik u više od 30 institucija. Osnivač je i prvi predsednik društva Glass Art (Glass Art Society), koje mu je pomagalo da sve istraživače stakla kao umetničkog medija redovno okuplja i povezuje.
Upravo je zbog prijateljstava sa kolegama širom sveta, koja je negovao tako što je stalno putovao, život Lipovskog zasigurno bio sasvim ispunjen. Njegova putovanja se ogledaju i u tome što su gotovo sve serije njegovih radova svrstane u šest geografskih grupa: Australazija, Azija, Bliski Istok, Istočna Evropa, Zapadna Evropa i Severna Amerika.
Dženet Bokaur
Svoje radove, koji su danas u zbirkama više od 120 muzeja širom sveta, Lipovski je izrađivao u fabrikama stakla u 24 zemlje, među kojima je i Srpska fabrika stakla u Paraćinu, a onda ih je završavao u svom studiju (rezao, oblikovao rukom, nagrizao kiselinom…). Marvin je tri puta boravio u Jugoslaviji (u Skoplju, Paraćinu, Beogradu, Prištini i Podgorici).
Marvin je često govorio da nije on izabrao staklo, već je staklo izabralo njega. „Verujem da je baš tako, zato što je Marvin uvek bio spreman da ide tamo gde ga je život vodio“, rekla je Dženet. Pozivan je u fabrike stakla širom sveta gde je imao pristup alatima i materijalima za svoj rad.
„Prvi kontakt sa Jugoslavijom imao je 1967. godine, kada je pozvan da izlaže svoj rad na izložbi u Muzeju savremene umetnosti u Skoplju. Njegova umetnička karijera tada je bila na početku. Imao je samo seriju radova California Loop, i jedan rad je ostavio Muzeju u Skoplju. Pet godina kasnije, u Cirihu je upoznao Raula Goldonija, umetnika iz Hrvatske, i tako počeo da produbljuje svoje veze sa Jugoslovenima. Godine 1980. Aleksandar Portnoj pozvao ga je da učestvuje na Simpozijumu oblikovanja stakla u Paraćinu u Srpskoj fabrici stakla. Simpozijum je počinjao samo četiri dana nakon Titove sahrane, i politička atmosfera u zemlji je bila veoma napeta, ali Marvin je bio odlučan u svojoj nameri da dođe. Većina njegovih radova sa Simpozijuma nije opstala jer je staklo, usled napetosti izazvane lošim hemijskim proračunima, pucalo. On je to staklo tada video kao metaforu tadašnjeg pucanja Jugoslavije“ rekla je Dženet.
Tadašnja štampa izveštavala je da je za Marvina simpozijum u Paraćinu bio uzbudvljiv i interesantan.
Bili smo objedinjeni u želji da zajednički pravimo staklo. Kada radite sa grupom ljudi koje ne poznajete, to može da bude komplikovano, ali meni se to nije dogodilo. Moje staklo je rezultat proizvodnog procesa u fabrici, a jedini problem je bio u kompatibilnosti boja; kada nema tog saglasja, neki komadi se slome. Ali to nije neuobičajeno.1
U vreme održavanja III Simpozijuma u Paraćinu, Lipovski je već bio veoma poznat kao umetnik i profesor koji je, istražujući mogućnosti i prednosti stakla u odnosu na ostale umetničke medije, otkrio skulptorski način oblikovanja forme, i više novih načina obrade površine stakla.
Njegove tendencije i shvatanje da se u staklu kao mediju oblikuju dekorativni, trodimenzionalni predmeti koji su po svojoj formi skulptorska rešenja, odrazila su se i na radove drugih umetnika koji su te godine učestvovali u Simpozijumu — Makedonke Andonove, Tome Andreevskog, Pavela Halve (Čehoslovačka) i Toike Oive (Finska). Ostali umetnici-učesnici radili su na upotrebnim predmetima.2
Dženet Bokaur ističe da „Velikodušnost ljudi koji su vodili fabrike poput Srpske fabrke stakla u Paraćinu i radili na njihovim pećima imala dubok uticaj na Marvina i umetničku zajednicu koja se razvijala. On je verovao da su i fabrike imale koristi od umetničkih poduhvata koje su podržavale. Neuspesi su bili očekivani, ali i veliki napredak u dizajnu i izradi stakla.“
Iste te 1980. godine kada je radio u Paraćinu, Lipovski je u Evropi izradio još četiri serije radova — Murano 1980 u kompaniji Effetre International (Murano, Italija), Zwiesel Series i Zwiesel Fragments u staklari Cvizel u Nemačkoj, i Sussmuthglass Series u staklari Zismut (Süssmuth) u Imenhauzenu, takođe u Nemačkoj.
Njegovo poslednje i najduže putovanje po Jugoslaviji bilo je 1997. godine. U Beograd je došao da održi predavanje povodom obeležavanja 150 godina staklarstva u Srbiji. Na istoimenoj izložbi u Muzeju, bili su izloženi i njegovi radovi sa III Simpozijuma u Paraćinu.
Dženet Bokaur
Put mu je platila Srpska fabrika stakla, kao stari prijatelj, a tada je obišao je i Prištinu i Podgoricu, gde je govorio o razvoju umetnosti stakla u Sjedinjenim Državama o kojoj se u to vreme kod nas, zbog međunarodnih sankcija Jugoslaviji, gotovo ništa nije znalo. Marvin je zato hteo da našim studentima prenese sve što je znao o umetničkim pomacima, i da se sastane i razgovara sa što više ljudi.
Pre dolaska u Jugoslaviju 1997. godine, Lipovski je već boravio u ovom delu sveta — u čehoslovačkom Novom Boru učestvovao je u Četvrtom međunarodnom simpozijumu stakla (IGS), gde je izradio seriju skulptura IGS VI 1997.
Prilikom proslavljanja 50-godišnjice društva Glass Art u Sjedinjenim Državama, 2012. godine, Marvin je umesto svojih umetničkih radova, koje je publika očekivala, prikazao fotografije ljudi koje je upoznavao tokom putovanja — više od 500 ljudi — a hteo je da ih prikaže i više. Veze sa tim ljudima bile su njegovo najveće delo. Staklo, u kome je video ogromne mogućnosti za sopstveno izražavanje, bilo je samo sredstvo komunikacije i povezivanja sa svetom. Koliko mu je ta komunikacija bila važna, vidi se iz njegove velike radne discipline, brižnosti, i spremnosti za saradnju sa drugima, bez obzira na jezičke i kulturne razlike.
Dženet Bokaur
Završavajući svoje izlaganje u Beogradu, Dženet Bokaur iz Studija Marvina Lipovskog je rekla: “Ljudi poput mene, koji proučavaju njegov život i rad, ne mogu da ne vide smislene načine na koje život možemo provesti u službi stakla, kao i da nam takav fokus može pomoći da ujedinimo svet u kome će za sve nas biti više razumevanja”.
Zahvaljujući Marvinu Lipovskom, danas u SAD posluje oko 1,000 umetničkih ateljea u kojima se izrađuje unikatno staklo. Sve ih povezuje Glass Art, društvo koje je Lipovski osnovao 1971. godine.
Na svetlu lepote, održivosti i inkluzivnosti Novog evropskog Bauhausa, kome Creative Glass Serbia pripada, vidi se da je ideja studijskog stakla u osnovi inkluzivna. Sa njom su od 1960-ih svi zainteresovani za izražavanje u šupljem staklu izjednačeni sa malobrojnim umetnicima koje fabrike stakla angažuju kao dizajnere proizvoda i stavljaju im na raspolaganje svoje vešte majstore, skupe staklarske peći i alate. Iako je sa malim, studijskim pećima, šuplje staklo postalo dostupniji medij, Lipovski je tokom 50 godina promovisao saradnju studijskih umetnika sa fabrikama. Od toga su obe strane imale koristi jer su elementi uspešno izvedenih umetničkih iskaza u staklu nalazili svoje mesto u dizajnu inovativnih komercijalnih proizvoda. Sa svojim pedagoškim radom i radom na širenju i razvoju društva Glass Art, Marvin Lipovski je staklo učinio materijalom koji neprekidno povezuje ljude različitih aspiracija, nacija, kulturnih stilova i godišta.
Fotografije: ljubaznošću Studija Marvin Lipofsky
Jovićević, M. (1997) Putujući ambasador stakla, Blic 10. decembar 1997.
Lakičević, V. (1980) Staklo kao medijum lepe umetnosti, Književna reč.