Paraćinsko staklo

Sa paraćinskom riznicom stakla susreli smo se 2018. godine kao jednom od mnogobrojnih tema zaboravljenog privrednog nasleđa Paraćina. Želeći da obasjamo svetlošću jednu veliku epohu u životu Paraćina, pionirskim koracima počeli smo da valorizujemo ponovo otkrivene istorijske dragulje.

Radeći na afirmaciji i podsticanju kreativnog preduzetništva inspirisanog staklarskom tradicijom, iskristalisalo se i saznanje da time čuvamo od zaborava otkrivene artefakte iz života lokalne zajednice i opštine. Održavanjem radionica za revitalizaciju tehnika dorade i oplemenjivanje stakla, pop-up intervencijama u redizajnu paraćinskog stakla, putujućim izložbama, forumima i predavanjima tokom UN Međunarodne godine stakla (2022) oživljavali smo sećanje na važno industrijsko nasleđe iz života Paraćina.

24. jula 2023. godine Srpska fabrika stakla proslavlja 115 godina od kada je proizvela prvu seriju staklenih proizvoda. Nakon mesec dana od kada su ugledali svetlost dana, avgusta 1908. godine, paraćinsko staklo uvršteno je u ponudu jedne od najpoznatijih prodavnica za prodaju stakla u Beogradu, kod Maksima Flajšera i Majera. U svom trajanju duže od jednog veka, fabrika se suočavala sa mnogim izazovima, a dugačka istorija njenog postojanja činili su da nasleđe koje ona baštini, ima oprečna značenja i da zajednica u njemu vidi različite poruke. Ipak u svemu tome, nekako po strani, ostalo je pomalo zaboravljeno paraćinsko staklo, simbolika i vrednosti koje ono čuva, kako za Paraćince, tako i za jugoslovenski i nacionalni razvoj staklarstva.

Naša prva aktivnost koja je trajala više od dve godine obuhvatila je valorizaciju i digitalnu memoralizaciju ličnih i kolektivnih sećanja i tradicije koje čuva paraćinsko staklo. Jedan deo materijala i istraživanja pretočili smo u digitalnu platformu o paraćinskom staklu želeći da pružimo okvir za celovitije sagledavanje razvoja staklarstva kod nas i svedočanstvo da svako vreme nosi svoje izazove i uspehe. Da industrije nastaju, menjaju se i nestaju, ali da preduzetnički duh i prilike postoje u svakom vremenu, a čuvanje sećanja na njih pomaže nam da razumemo našu ličnu i kolektivnu prošlost i bolje oblikujemo svoju budućnost.

Njome želimo da odamo počast svim generacijama koje su učestvovale i učestvuju u razvoju staklarstva u Paraćinu, koje traje više od jednog veka i podstaknemo inovacije inspirisane njegovom tradicijom.

U tome, posebnu zahvalnost dugujemo Dragu Radanu koji je prepoznao značaj očuvanja kulturnog nasleđa Srpske fabrike stakla u Paraćinu i pomogao nam u ostvarivanju naše misije. U konstituisanju ovog slojevitog (ali, ne i konačnog) narativa o paraćinskom staklu i prikupljanju materijala učestvovali su mnogi ljudi dobre volje kojima takođe dugujemo zahvalnost. To su: Slađana Popović, Biljana Đorđević, Radiša Milovanović, Jagoda Antić, Dušica Marković, Violeta Đorđević, Mira Tomić, Darko Hadžić, Miroslav Savić, Ranko Kozić, Slavko Magdić, Momčilo Stojković, Milan Stefanović, Dragomir Hadžić, Simić Saša, Emilija Dimitrijević, Dragan Đorđević, Dejan Sedlarević, Miloš Jurišić, Dejana Daljević-Kralj, Jelisavčić Slobodan, Slavica Kostić-Rakočević, Zoran Jovanović, Igor Vukobratović, Srbobran Kilibarda, Heinz Frisch, porodica Matić, porodica Radaković, porodica Stojiljković, porodica Miletić, porodica Milojković, Dragan Arrigler, Svetlana Simeunović (stečajni upravnik), Marko Milojković, Sandra Mijailović, Nada Bubanja, Danijela Stešević i dr Snežana Vuksanović (Prirodnjački muzej Crne Gore), dr Ana Martinoli (Fakultet dramskih umetnosti, Univerzitet u Beogradu), Mirjana Novaković-Munišević (Muzej vazduhoplovstva Beograd), dr Edin Jašarović (Fakultet dramskih umetnosti-Cetinje), Kristina Biceva (Uprava za kulturna dobra Severne Makedonije), Jože Rataj (Pokrajinski muzej Celje), Saša Mihajlov i Jasna Cvetić (Zavod za zaštitu spomenika grada Beograda), Marica Knežević i Mira Lekić (Trgovačka škola Beograd), Branislav Stojanović i kolege kustosi (Zavičajni muzej Paraćin), dr Nenad Lajbenšperger (Republički zavod za zaštitu spomenika kulture), Marija Đurđević (Rubin, Kruševac), Jasmina Ninkov (Biblioteka grada Beograda), Špela Ulaga (Muzej Hrastnik), Nevenka Hacin (Zasavski muzej, Trbovlje), Aleksandar Erdeljanović (Arhiv Jugoslovenske kinoteke), Vladimir Tomčić (Filmske novosti), Leposava Ivanković i Dragan Bajčeta (Biblioteka „Vićentije Rakić“, Paraćin), Mioljub Kušić (Muzej primenjene umetnosti), Daniela Kermeci (Biblioteka Matice srpske), Slobodan Mandić i Dragana Mitrašinović (Istorijski arhiv Beograda), Radoslav Nikolić (Link plus, Jagodina), Ljuba Stambolić i Snežana Stajić (Beogradski sajam), Dragan Stojanović, Aljoša Gligorijević i Žarko Stanković (Kulturni centar, Paraćin), Antea Arizanović i Jovana Božović (REMAKE), Sandra Zorec Grbovič (staklara Hrastnik), Mina Miladinović (Koko daš), Sara Masnikosa, Jeanette Bokhour (Marvin Lipofsky studio), Amy Schwartz (The Corning Museum of Glass), Jitka Svobodová (MOSER, a.s.), dr Dejan Molnar (Ekonomski fakultet, Univerzitet u Beogradu), dr Žaklina Stojanović (dekanka, Ekonomski fakultet, Univerzitet u Beogradu), Demet Coşansel-Karakullukçu (Beykoz Glass and Crystal Museum), Joachim Allouche (Holmegaard Værk), Donovan Rypkema (Heritage Strategies International).

Dr Hristina Mikić

rukovodilac inicijative "Kreativno staklo Srbije"