Staklarski atelje Vitrix – atrakcija Kristalnog grada Amerike
Tekst priredile: S. Jovičić & I. Mijalković
U Korningu, “Kristalnom gradu Amerike” sa oko 10000 stanovnika, umetnički atelje Vitrix baštini tradiciju staklarstva dužu od 160 godina. Otvoren 1979. u blizini Korning muzeja stakla, najvećeg muzeja stakla na svetu, Vitrix je jedna od glavnih turističkih atrakcija Korninga. On posetiocima gotovo svakodnevno nudi mogućnost da uživo posmatraju izradu stakla. Nalazi se u prizemlju zgrade na kojoj i danas stoji natpis Hoksovo kristalno staklo, nasleđeno obeležje kompanije Tomasa Gibsina Hoksa (T.G. Hawkes & Co., 1880-1962) sa kojom je Korning tokom više od 80 godina bio i američki centar šlifovanja stakla. Ta zgrada u glavnoj, Trgovačkoj ulici, je deo Kvarta šefova radilišta stakla (Gaffer District), zaštićene kulturno-istorijske celine i poznate turističke destinacije (sa više od 100 malih restorana, galerija-ateljea i prodavnica).
Korning je inače najpoznatiji po fabrici namenskog stakla Corning Inc. (osnovane 1868.), a turisti dolaze zbog značajnih muzeja (Korning i Rokvel-Smitsonijan), lokalnog gostoprimstva i Festivala stakla (GlassFest) koji se od 2009. svake godine dešava krajem maja. U tom središtu staklarstva i jednom od najboljih mesta u SAD za život umetnika, atelje Vitrix se ističe po majstorstvu staklarskog zanata i beskompromisnom kvalitetu stakla.
Hiči sonde – autorski potpis staklarskog ateljea Vitrix
Vitrix je atelje za toplo staklo. Osnovan je 1979. godine, a od 1996. ga vode braća Keli (Kelly) – Tom je staklarski umetnik i vlasnik, dok Bob upravlja poslovanjem. U umetničkom svetu, Vitrix je najpoznatiji po Hičijima (Heechee), skulpturama inspirisanim superiornom rasom međuzvezdanih putnika koji su Sunčev sistem istražili mnogo pre pojave čovečanstva. To su vanzemaljska bića iz naučno fantastičnih romana Frederika Pola (Frederik Pohl), a u ateljeu Vitrix skulpture inspirisane ovim bićima zovu i „Hiči sonde“.
Tom Keli male i velike Hičije izrađuje tako što konopce stakla različitih boja obmotava oko debljeg štapa (sonde) jednobojnog stakla. Proces izrade je izuzetno zahtevan u pogledu neophodnih staklarskih veština i saradnika koji pomažu Tomov rad. Hičiji se razlikuju po broju konpaca stakla koje Tom obmotava oko osnove (najčešće ih je pet ili sedam), od koga zavisi veličina konačnog dela, kao i po boji stakla. Cenjeni su zbog velikog majstorstva izrade koje rezultira skulpturom koja kao da se stalno uvija i kreće. Hiči je najpoznatiji autorski rad („potpis“) iz ateljea Vitrix i njegove varijacije (veličine, linije sonde, boje) se danas nalaze u zbirkama Korning muzeja stakla, Viktorija i Alebert muzeja (London), Muzeja za umetnost i industriju (Hamburg) i mnogih drugih.
Veliko poštovanje materijala i staklarskog nasledja Korninga
Tomov rad na Hičiju dobro prikazuje i njegov odnos prema staklu kao umetničkom materijalu:
Za mene je vruće staklo u tečnom stanju stalni izazov. Ne mislim da sam ja taj koji ga kontroliše. Ja samo vršim uticaj na njega.
- Tom Keli
On danas ima 57 godina i često kaže da nikada nije mislio da će život posvetiti staklarstvu. To se dogodilo zbog spleta lokalnih okolnosti. Sa 15 godina počeo je da radi za Boba Rokvela, najvećeg kolekcionara stakla Karder-Štojben. Sa njim je proveo tri godine i, između ostalog, dobro upoznao umetničke radove čuvenog Frederika Kardera. Potom je uporedo radio u ateljeu Aleksa Branda i u Vitrix-u koji su tada vodili braća Bikner (Buechner), Metju i Tomas Treći, što mu je omogućilo da sarađuje sa umetnicima različitih senzibiliteta. Od 1985. bio je stalno zaposlen u Vitrix-u gde je, kako kaže, naučio sve o duvanju stakla. Asistirao je i gostujućim umetnicima poput Lina Taljapijetre (Lino Tagliapietra) i Frica Drajsbaha (Fritz Dreisbach) koji su takođe doprineli razvoju njegovih staklarskih veština i estetskog pristupa staklu.
Braća Bikner su sinovi osnivača i prvog direktora Korning muzeja stakla i Tomas Bikner Treći (1954-) je bio posebno darovit staklarski umetnik. Napravio je skulpturu Hiči i mnogo drugih radova – vaza, činija, skulptura – koje Vitrix još uvek izrađuje. Kada je 1996. odlučio da napusti staklarstvo, Tom Keli, koji je tada već deset godina radio sa njim u ateljeu, bio je spreman da kupi Vitrix i, između ostalog, nastavi Biknerovo delo.
Od sitnica do radova po porudžbini
Pored Hičija, najvredniji radovi koje Tom Keli izvodi u Vitrix-u su ekscentrične činije nazvane Piroplazme. Interesantne su i vaze i parfemske boce koje je Tom naučio da pravi asistirajući Bikneru. Sve su to komadi izuzetno zahtevni za izradu – potrebni su timski rad i staklarske veštine koje u Vitrix-u samo Tom ima. Zato se prave po porudžbini, prema dogovoru sa kupcem o bojama i veličini, a u prodavnici ateljea su izloženi uzorci.
Mesto susreta različitih kulturnih stilova
Pored Hičija, najvredniji radovi koje Tom Keli izvodi u Vitrix-u su ekscentrične činije nazvane Piroplazme. Interesantne su i vaze i parfemske boce koje je Tom naučio da pravi asistirajući Bikneru. Sve su to komadi izuzetno zahtevni za izradu – potrebni su timski rad i staklarske veštine koje u Vitrix-u samo Tom ima. Zato se prave po porudžbini, prema dogovoru sa kupcem o bojama i veličini, a u prodavnici ateljea su izloženi uzorci.
U atelju Vitrix staklo se izrađuje isključivo ručno. Svi komadi, od sitnica do velikih skulptura poput Piroplazmi i Hičija, imaju svoje kupce i kolekcionare. Dobro poznat lokalnom stanovništvu, ovaj atelje računa i na publiku od preko 800,000 turista koji svake godine u Korningu posete najveći muzej stakla na svetu.
Vitrix je dobar primer staklarskog ateljea čija reputacija izvire iz vrednog savremenog umetničkog stvaralaštva, ali koji kao takav opstaje zahvaljujući svojoj ponudi zanatskih radova (čiju cenu većina može da prihvati). Sa mnoštvom figurica Sneška Belića vrednih 50-80 dolara i naučnofantastičnim Hičijima i Piroplazmama čija se cena može dobiti tek na upit, Vitrix je mesto na kome se različiti kulturni stilovi susreću i zbližavaju preko umetnosti staklarstva. Njegova priča ujedno dobro ilustruje i sudbinu staklarskog ateljea u malom gradu sa veoma bogatim straklarskim životom. Za samog Toma Kelija, staklarskog umetnika i vlasnika, Vitrix je put poštovanja rada njegovih prethodnika i polje timske izrade najkvalitetnijeg stakla:
Naša priča jeste o nama, ali je i o nečemu što nas nadilazi. To je priča o kvalitetu i saradnji. Radi se o tihom odavanju počasti lokalnoj industriji i dodavanju još jednog sloja priči i kulturi stakla u „Kristalnom gradu Amerike“.
- Tom Keli
- Corning Museum of Glass – Glass Collections (online) vase; series: Spun; artist: Thomas S. Buechner III (American, b. 1954), Corning Museum of Glass
- Explore Steuben (2013) Vitrix Hot Glass Studio, YouTube kanal Explore Steuben
- Live Auctioneers (online) Thomas Buechner III, Abstract Glass Bowl, liveauctioneers
- Museum Monday Treasures (2022) Vitrix Hot Glass Studio Paperweight, The Museum of American Glass in West Virginia, članak objavljen 5. septembra 2022.
- Ruggieri, C. (2018) The Crystal City’s Gaffer District, Life in the Finger Lakes (lifestyle magazine), članak objavljen 18. juna 2018.
- Ruggiero, A. (2013) G. Hawkes & Co.: A Corning Cut Glass Tradition, Corning Museum of Glass BLOG, objavljen 28. novembra 2013.
- Vebsajt ateljea Vitrix: Vitrix Hot Glass Studio
- Worth Point – a Collector’s Best Friend (online) Rainbow Heechee Probe With Black Spiral Art Glass Studio Vitrix Thomas Kelly, WorthPoint – Discover. Value. Preserve.
- Worth Point – a Collector’s Best Friend (online) Signed VITRIX Blue Freeform Paperweight Art Glass Sculpture Tom Kelly Artist NEW, WorthPoint – Discover. Value. Preserve.
Ovaj tekst nastao je u okviru projekta izrade Preliminarne tehničke procene za zaštitu, očuvanje i revitalizaciju paraćinskog staklarstva koji realizuju Institut za kreativno preduzetništvo i inovacije, Fondacija za razvoj ekonomske nauke, Republički zavod za zaštitu spomenika kulture i Corning Museum of Glass. Navedena mišljenja, nalazi i zaključci su mišljenje autora i ne odražavaju nužno stav Ambasade Sjedinjenih Američkih Država.
