Izložba Kristalna nostalgija otvara novu sezonu u Parizu
Tekst priredila: Danica Jovanović
U Kulturnom centru Srbije u Parizu otvorena je izložba o istorijatu proizvodnje kristala u Srpskoj fabrici stakla i predstavljena vintige kolekcija paraćinskog stakla koju je dizajnirala Mina Miladinović kojom ono započinje svoj novi život kroz inicijativu Creative Glass Serbia.
Paraćinsko staklo poslednji put je bilo izloženo na međunarodnoj izložbi pre 49 godina, tačije 1974. godine u okviru putujuće izložbe „Dizajn u Jugoslaviji“ koju je organizovao Dizajn centar u Beogradu.
Izložba pod nazivom „Paraćinsko staklo: kristalna nostalgija“ [Verre de Paraćin: Nostalgie cristalline] obuhvata fotografije, hologramske projekcije, art instalacije i primerke paraćinskog stakla kroz koje se istražuju srpsko-francuske privredne veze. Ona multimedijalno predstavlja istorijski razvoj proizvodnje kristala u Srpskoj fabrici stakla u Paraćinu, kao i njegov savremeni život u kreativnoj ekonomiji. Dr Mikić, jedna od autorki izložbe ističe da je „Kristal počeo da se proizvodi u paraćinskoj fabrici početkom 20-ih godina prošlog veka tehnikom ručog duvanja. Kasnije, sredinom 60-ih ovladava se izradom dvoslojnog kristala poznatog po imenom „iberfang“. To je kristal čija je unutrašnja strana bezbojna, a spoljna u nekoj boji. Ova vrsta kristala smatra se velikim dometom staklarstva zato što zahteva intenzivan rad u svim fazama proizvodnje – veštoj pripremi staklene mase, njenom oblikovanju, i na kraju doradi putem šlifovanja i graviranja koja u stvari treba da otkrije i prikaže lepotu prelamanja svetlosti kroz ove predmete“.
Izložba je postavljena u Kulturnom centru Srbije u Parizu, otvorena je 2. septembra i trajaće do 25. septembra 2023. godine. „Ovo je malo drugačija izložba nego što je uobičajno u Kulturnom centru u Parizu. Važno je da se predstavlja naša kulturna baština u oblasti staklarstva, naročito u zemlji u kojoj postoje vrhunski proizvođači kristala poput Baccarat i Lalique izjavila je Natali Beljanski-Popović, direktorka Kulturnog centra Srbije u Parizu.
Inače majstori u Srpskoj fabrici stakla iberfang tehnikom su proizvodili opalno staklo za osvetljenje, još 30-godina XX veka, ali ne postoje dokazi da se ova tehika u tom periodu koristila za izradu luksuznog stakla. Kristal kao i drugo paraćinsko staklo prošli su kroz mnoge izazove i uspehe u toku svog postojaja i put različitih društvenih transformacija, kako Jugoslavije, tako i Srbije, pa je ova izložba i svojevrsno ogledalo društvene, ekonomske i kulturne transformacije našeg društva. Izložba je podeljena u 4 tematske celine – prva prikazuje istorijski razvoj Srpske fabrike stakla od njenog osnivanja do današnjih dana i proizvodnju kristala. Obogaćena je multimedijalnim sadržajima, retrospektivnim videom „Paraćinsko staklo: oblikovanje dušom i tradicijom“ i video materijalom „Kristal sa dušom“ prikazujući arhivski materijal o duvačima i izradi kristala koji su snimljeni u Srpskoj fabrici stakla posle II svetskog rata.
Drugi blok posvećen je predratnoj proizvodnji kristala i izradi šlifovanih garnitura od kristala koje su bile značajan domet našeg staklarstva u drugoj polovii 30-ih godina XX veka. Na izložbi se mogu videti rekonstrucije garnitura sa motivima jugoslovenskih toponima od kojih su mnoge predstavljene na prvom Međunarodnom sajmu uzoraka u Beogradu 1937. godine. „One su ovde izložene kao svedočanstvo o graviranju stakla i zapadnoevropskim standardima razvoja staklarske industrije, koje je dostizala Srpska fabrika stakla u Paraćinu, u vrlo izazovnim društvenim uslovima“ naglašava Mikićeva. Ovde se može videti i hologramska projekcija garniture za liker Nevesinje.
Treći deo izložbe pod nazivom „Iberfang kristalijera“ posvećen je iberfang kristalu. Prikazani su primerci stakla – deo zbirke eksponata i uzoraka Srpske fabrike stakla A.D. Paraćin od kulturno-istorijskog značaja. Ovi predmeti do sada nisu izlagani, a izrađeni su u pogonu za ručno duvano staklo u periodu 1970-2007. kao deo proizvodnog asortimana i po narudžbini za inostrane klijente, ručim tehnikama izrade iberfang kristala, šlifovanja i graviranja. Posetioci se mogu upoznati sa modelima stolovatih čaša i gravurama Antony, Ivon, Sophia, Kumboto i drugi. Najveći deo ovih proizvoda izvožen je za francusko tržište, čime su se uspostavljale ne samo privredne, neko i interkulturalne veze između Srbije i Francuske.
Neki od primeraka predmeta od iberfang kristala izloženi su u okviru pop-up intervencije „Piano Party” – na polukoncernom klaviru, koji datira iz 60-godina prošlog veka, a koji je kupljen za jugoslovenski informativni centar u Parizu. Baš u isto vreme kada su nastali modeli stolovatih čaša koje su izradili paraćinski majatori, a koji su ovde izloženi.
Pojedini kompleti čaša sadrže i osnovne informacije o majstorima koji su ih izgravirali – Biljani Đorđević (set čaša Romansa), Momčilu Stojkoviću (set čaša sa životinjskim motivima) i Milanu Stefanoviću (set čaša Paraćinsko staklo 1930: osvežavanje memorije). Svoje mesto na klavirskom žuru našla je i flaša iz proizvodnog programa paraćinske fabrike – reč je o modelu Flute od 700 ml, osmišljenoj 90-godina, elegentne forme za žestoka pića, u kojoj se između ostaog puni i rakija Kaluđerka.
I flaša i piće nisu slučajno izabrani, i oni su deo srpsko-francuskih privrednih veza. Ova rakija pravi se od kruške kaluđerke poreklom iz Francuske, koja se kod nas poprilično odomaćila. Voćnjak ove kruške nalazi se u selu Vlakča ispod planine Rudnik sa 364 starih stabala kaluđerke, koje su nastale kao porodični voćnjak Kolarevića, krajem 18. veka. Kruške se ručno beru, a od njih se dobija ograničena serija rakije „Kaluđerka”. Pakovanje za ovu rakiju dobilo je mnoge nagrade, a 2013. godine uvršteno je u selekciju Favourite Designers of the Year 2013.
Poslednja tema izložbe, ujedno i najzanimljivija posvećena je novom životu kristala kroz inicijativu Kreativno staklo Srbije [Creative Glass Serbia]. Premijerno, za ovu izložbu Mina Miladinović arhitekta, pozorišni scenograf i osnivačica brenda Koko Daš je svoj kreativni izraz transponovala u staklo kroz novo čitaje paraćinskog šlifa na modelima čaša od kristala koje je proizvodila Srpska fabrika fabrika. Minin izaz na staklu spoj je njenog istraživanja paraćinskog staklarstva i jedinstvenog iskustva uživanja i degustacije različitih vrsta vina kojima ove čase služe. Zidna i digitalna instalacija pod nazivom Ptice i latice vodi nas u novi život paraćinskog stakla u kreativnoj ekonomiji, u koji uz magiju paraćinskog stakla svi možemo da utonemo.
Fotografije: Creative Glass Serbia / Kulturno-informativni centar Srbije u Parizu.